Klasyfikacja przedsiębiorstw – kryteria i przewodnik

Klasyfikacja przedsiębiorstw wyjaśnia, jak dzielić firmy według wielkości, formy prawnej i własności, aby podejmować trafne decyzje biznesowe i korzystać ze wsparcia. W artykule znajdziesz proste progi, przykłady i praktyczne wskazówki przy zmianie statusu w rejestrach. Czytaj dalej i usprawnij zarządzanie firmą.

Definicja przedsiębiorstwa i cel klasyfikacji

Przedsiębiorstwo to zorganizowany zespół różnorodnych zasobów – środków materialnych (np. maszyny, budynki), niematerialnych (np. patenty, dobra pracowników), ludzkich oraz finansowych – które wspólnie służą prowadzeniu działalności gospodarczej, rozumianej jako trwała i ciągła produkcja towarów lub świadczenie usług, najczęściej w celu osiągnięcia zysku.

Zgodnie z polskim Kodeksem cywilnym (Art. 55¹) przedsiębiorstwo jest taką właśnie zorganizowaną całością składników majątkowych i niemajątkowych, które umożliwiają prowadzenie działalności gospodarczej.

Przedsiębiorstwo może występować w różnych formach prawnych – od jednoosobowej działalności gospodarczej przez różne typy spółek (np. spółka z o.o., spółka akcyjna) aż po większe organizacje.

Klasyfikacja przedsiębiorstw ma na celu przede wszystkim:

• ułatwienie identyfikacji i analizy na rynku poprzez rozróżnienie firm ze względu na wielkość, formę prawną, rodzaj działalności czy sektor gospodarki;
• wspieranie tworzenia strategii rozwoju gospodarczego i polityki gospodarczej;
• dostosowanie odpowiednich regulacji prawnych i fiskalnych;
• umożliwienie porównań ekonomicznych i statystycznych między różnymi typami przedsiębiorstw;
• wskazanie przedsiębiorstwom możliwych ścieżek rozwoju oraz form wsparcia (np. dotacje);
• lepsze zrozumienie roli przedsiębiorstw w gospodarce – np. różnic między firmami produkcyjnymi, usługowymi czy handlowymi.

Klasyfikacja może opierać się na różnych kryteriach – wielkość firmy (mikro-, małe, średnie czy duże), forma własności, branża lub skala działania (lokalna, krajowa, międzynarodowa) oraz cel działalności (zyskowa lub non-profit).

Ogólne kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwa klasyfikuje się także ze względu na:

• wielkość – głównie mierzona liczbą zatrudnionych pracowników oraz wielkością przychodów netto albo wartością sumy bilansowej (zobacz też: Klasyfikacja ze względu na wielkość – podziały i progi),
• formę własności – wskazuje, kto jest właścicielem firmy, np. przedsiębiorstwa prywatne, państwowe, spółdzielcze lub komunalne,
• formę organizacyjno-prawną – oznacza podział ze względu na strukturę prawną firmy, np. jednoosobowa działalność gospodarcza, spółki osobowe i spółki kapitałowe,
• charakter prowadzonej działalności – opiera się na klasyfikacjach branżowych (np. Polska Klasyfikacja Działalności – PKD) i dzieli firmy na przemysłowe, handlowe, usługowe oraz rolnicze.
• status przedsiębiorstwa w relacji do innych podmiotów – uwzględnia to czy firma jest niezależna czy zależna od większych grup kapitałowych oraz czy pełni rolę partnera innych przedsiębiorstw.
• poziom kwalifikacji i wykształcenia pracowników – brany jest pod uwagę w analizach pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa.

Klasyfikacja ze względu na wielkość – podziały i progi

Ze względu na wielkość, przedsiębiorstwa dzieli się na cztery główne kategorie: mikroprzedsiębiorstwa, małe przedsiębiorstwa, średnie przedsiębiorstwa oraz duże przedsiębiorstwa. Kryteria klasyfikacji opierają się na liczbie zatrudnionych pracowników, rocznym obrocie oraz sumie bilansowej.

Mikroprzedsiębiorstwa

Mikroprzedsiębiorstwo to takie przedsiębiorstwo, w którym:

• liczba zatrudnionych pracowników jest mniejsza niż 10 osób,
• posiada roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, usług i operacji finansowych nieprzekraczający równowartości 2 milionów euro,
• suma aktywów bilansu na koniec roku nie przekracza równowartości 2 milionów euro.

Aby dane przedsiębiorstwo mogło zostać zaklasyfikowane jako mikroprzedsiębiorstwo, musi łącznie spełniać co najmniej dwa z wymienionych kryteriów – i to jednocześnie w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych. Mikroprzedsiębiorstwa prowadzą działalność na niewielką skalę, często są finansowane ze środków własnych właściciela lub osób mu bliskich i zwykle cechują się ograniczonymi zasobami finansowymi i organizacyjnymi.

Małe przedsiębiorstwa

Małe przedsiębiorstwo to firma, która:

Małe przedsiębiorstwa

• zatrudnia mniej niż 50 osób, maksymalnie 49 pracowników,
• posiada roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, usług i operacji finansowych nieprzekraczający równowartości 10 milionów euro,
• suma aktywów bilansu na koniec roku nie przekracza równowartości 10 milionów euro.

Jednocześnie nie jest mikroprzedsiębiorstwem (które ma jeszcze mniejsze limity zatrudnienia i obrotów). Często koncentruje się na określonej niszy lub branży i może specjalizować się w jednym lub kilku powiązanych sektorach działalności. Przedsiębiorstwa tego typu stanowią istotny element gospodarki, wyróżniając się elastycznością działania i zdolnością do szybkiego reagowania na zmiany rynkowe.

Średnie przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa średnie to firmy, które zatrudniają od 50 do 249 pracowników. Roczny obrót brutto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nie może przekroczyć równowartości 50 milionów euro. Z kolei suma aktywów bilansowych średniego przedsiębiorstwa nie może przekroczyć równowartości 43 milionów euro.

Średnie przedsiębiorstwa odgrywają kluczową rolę w gospodarce, przyczyniając się do wzrostu PKB i tworzenia miejsc pracy.

Duże przedsiębiorstwa

Duże przedsiębiorstwa to podmioty, które przekraczają progi zatrudnienia i/lub progi finansowe określone dla średnich przedsiębiorstw. Charakteryzują się bardzo wysokimi wartościami rocznych przychodów ze sprzedaży (często sięgającymi miliardów złotych) oraz zatrudnieniem dużej liczby pracowników (często liczonej w tysiącach). Poniżej przedstawiamy najważniejsze cechy dużych przedsiębiorstw:

• prowadzą działalność na szeroką skalę (często o zasięgu ogólnokrajowym lub międzynarodowym), dzięki czemu mogą korzystać z ekonomii skali,
• dysponują złożoną strukturą organizacyjną – z wieloma działami, zespołami i oddziałami,
• inwestują w rozwój technologii i doskonalenie produktów – często są liderami innowacji w swoich branżach, co pozwala im utrzymać przewagę konkurencyjną.

Formy prawne przedsiębiorstw – od jednoosobowej działalności do spółek kapitałowych

W Polsce formy prawne przedsiębiorstw są zróżnicowane i dostosowane do potrzeb różnych rodzajów działalności. Obejmują one jednoosobową działalność gospodarczą, spółki osobowe, spółki kapitałowe oraz spółdzielnie.

Jednoosobowa działalność gospodarcza

Najprostszą i najpopularniejszą formą prowadzenia firmy w Polsce jest jednoosobowa działalność gospodarcza (JDG). Polega ona na tym, że przedsiębiorstwo prowadzone jest przez jedną osobę fizyczną – we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność. Zgodnie z Ustawą Prawo Przedsiębiorców z 6 marca 2018 roku, JDG to „zorganizowana działalność zarobkowa, którą przedsiębiorca wykonuje samodzielnie, w sposób ciągły i zarobkowy”.

JDG charakteryzuje się brakiem wymogu kapitału początkowego. Za zobowiązania firmy przedsiębiorca odpowiada całym swoim majątkiem prywatnym. Działa we własnym imieniu i nie może zatrudniać wspólników (może natomiast pracowników). Istnieje też obowiązek rejestracji w CEIDG.

Spółki osobowe

Spółka osobowa to rodzaj spółki, której funkcjonowanie opiera się na zaufaniu i współpracy wspólników oraz na prowadzeniu działalności pod własną firmą. Zasady funkcjonowania spółek osobowych reguluje Kodeks spółek handlowych (KSH). Do spółek osobowych zaliczane są cztery podstawowe ich typy: spółka jawna, spółka partnerska, spółka komandytowa oraz spółka komandytowo-akcyjna.

Spółki osobowe posiadają własną zdolność prawną (mogą nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane we własnym imieniu), ale zwykle to wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem osobistym – bez ograniczeń. To po stronie wspólników leży również reprezentacja spółki oraz prowadzenie jej spraw. Spólka osobowa powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).

Spółki kapitałowe

Działalność spółek kapitałowych opiera się przede wszystkim na kapitale, a nie na osobach wspólników. Innymi słowy, spółki kapitałowe posiadają osobowość prawną – mają odrębną od wspólników osobowość prawną. Kluczowym elementem jest tutaj kapitał zakładowy (w spółce z o.o.) lub kapitał akcyjny (w spółce akcyjnej). Spółka kapitałowa ma majątek odrębny od majątku wspólników, a ci drudzy odpowiadają w sposób ograniczony – do wysokości wniesionych wkładów.

Sprawami zarządzania spółkami kapitałowymi zajmują się wyznaczone organy (np. zarząd, rada nadzorcza czy walne zgromadzenie akcjonariuszy).

W Polsce wyróżniamy następujące rodzaje spółek kapitałowych:

• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.),
• spółka akcyjna (S.A.),
• prosta spółka akcyjna (PSA).

Spółdzielnie

Spółdzielnia to szczególna forma prawna przedsiębiorstwa, która jest dobrowolnym, autonomicznym zrzeszeniem osób dążących do wspólnych celów gospodarczych, społecznych lub kulturalnych. Spółdzielnia działa jako odrębny podmiot prawny i posiada osobowość prawną. Uczestnictwo w spółdzielni jest dobrowolne; liczba członków nie jest ograniczona, ale wymagana jest minimalna liczba założycieli. Własność i zarządzanie spółdzielnią należą do jej członków.

Spółdzielnia prowadzi działalność gospodarczą przede wszystkim na rzecz swoich członków, ale może także realizować cele społeczne oraz oświatowo-kulturalne. Spółdzielnia powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), co nadaje jej osobowość prawną.

Podział ze względu na własność – sektor prywatny i publiczny

Ze względu na własność, przedsiębiorstwa dzieli się na sektor prywatny i sektor publiczny. Podział ten polega na rozróżnieniu ich właścicieli oraz form kapitału zaangażowanego w prowadzenie działalności gospodarczej.

Przedsiębiorstwa prywatne

Przedsiębiorstwa prywatne to takie, w których kapitał i majątek należą do osób fizycznych lub prywatnych podmiotów, a nie do państwa czy samorządu. Własność prywatna może być krajowa, zagraniczna lub mieszana (własność mieszana oznacza sytuację, gdy w przedsiębiorstwie dominuje kapitał prywatny – stanowi on przynajmniej 50% udziałów).

Krajowa własność prywatna obejmuje:

• osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą jako jednoosobowa działalność gospodarcza;
• spółki prawa cywilnego;
• spółki prawa handlowego;
• spółdzielnie.

Z kolei własność zagraniczna dotyczy przedsiębiorstw (lub ich części), które należą do zagranicznych osób fizycznych lub prawnych.

Należy zaznaczyć, że własność prywatna jest w Polsce chroniona konstytucyjnie. Oznacza to, że wywłaszczenie jest możliwe jedynie na cele publiczne i pod warunkiem zapewnienia odpowiedniego odszkodowania.

Przedsiębiorstwa publiczne

W przedsiębiorstwach publicznych własność należy do państwa lub jednostek samorządu terytorialnego (np. gmin). W sektorze własności publicznej wyróżnia się trzy rodzaje własności:

• własność państwową,
• własność komunalną,
• własność mieszaną (w której przeważa kapitał publiczny).

Przykładem przedsiębiorstwa państwowego (PP) w Polsce jest takie przedsiębiorstwo, którego wyłącznym właścicielem jest Skarb Państwa. Takie przedsiębiorstwo posiada osobowość prawną, działa samodzielnie i samofinansuje się.

Jeżeli podmiot publiczny kontroluje 25% lub więcej kapitału lub głosów w przedsiębiorstwie, to takie przedsiębiorstwo automatycznie kwalifikuje się jako duże.

Należy pamiętać również o tym, że jako specyficzne cechy można wskazać to, że przedsiębiorstwa publiczne mogą realizować cele społeczne (a nie tylko gospodarcze) oraz wykonywać zadania istotne dla społeczeństwa.