Instrumenty finansowe – co to jest, jakie są ich rodzaje

Zastanawiasz się, jak bezpiecznie i efektywnie pomnażać swoje oszczędności, ale gubisz się w gąszczu dostępnych opcji? Instrumenty finansowe to klucz do świadomego inwestowania, jednak ich złożoność często zniechęca początkujących. Chcesz wiedzieć, które z nich są odpowiednie dla Ciebie i jak zacząć budować swój portfel? Przeczytaj ten artykuł i odkryj tajniki świata finansów!

Czym są instrumenty finansowe

Instrumenty finansowe to umowy określające wzajemne relacje finansowe między stronami – inwestorami, przedsiębiorstwami czy instytucjami finansowymi. Zgodnie z definicją MSR 32, instrumentem finansowym jest każdy kontrakt, który powoduje powstanie u jednej ze stron składnika aktywów finansowych, a u drugiej zobowiązania finansowego lub instrumentu kapitałowego.

Innymi słowy, w wyniku zawarcia umowy jednemu podmiotowi powstaną aktywa finansowe, a drugiemu zobowiązania finansowe lub instrumenty kapitałowe. Instrumenty finansowe mogą służyć pozyskiwaniu i lokowaniu kapitału, osiąganiu dochodu na rynku finansowym czy zabezpieczaniu się przed ryzykiem. W Polsce obrót nimi reguluje ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi.

Rodzaje instrumentów finansowych

Z punktu widzenia prawa, a więc zarówno prawa polskiego, jak i Dyrektywy MiFID, instrumenty finansowe dzieli się zasadniczo na dwie kategorie: papiery wartościowe oraz aktywa, które nie są papierami wartościowymi.

Papiery wartościowe

Wśród instrumentów finansowych szczególną rolę pełnią papiery wartościowe. Muszą one spełniać dodatkowe warunki, takie jak rynkowość i zbywalność. Warto zwrócić uwagę na to, że każdy papier wartościowy jest instrumentem finansowym, ale nie każdy instrument finansowy jest papierem wartościowym.

Do najczęściej spotykanych papierów wartościowych należą:

• akcje – papiery własnościowe spółek akcyjnych, komandytowo-akcyjnych lub prostych spółek akcyjnych. Kupując akcje, stajesz się współwłaścicielem spółki, ułamkiem jej kapitału oraz uczestnikiem podejmowania decyzji na zgromadzeniu akcjonariuszy,
• obligacje – dłużne papiery emitowane przez rządy lub firmy,
• kwity depozytowe – zbywalne dokumenty potwierdzające prawo własności do jednego lub więcej papierów wartościowych,
• certyfikaty inwestycyjne – emitowane przez zamknięte fundusze inwestycyjne.

Instrumenty niebędące papierami wartościowymi

Obok papierów wartościowych występują też instrumenty finansowe, które nimi nie są. Nie zawsze istnieje ich papierowa forma lub rynek wtórny, ale pełnią niekiedy bardzo ważne funkcje. Do takiej kategorii należą między innymi:

• kontrakty terminowe (futures),
• certyfikaty strukturyzowane (ETP),
• kontrakty na różnice kursowe (CFD),
• tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania,
• opcje,
• swapy,
• transakcje forward,
• opcje binarne,
• instrumenty rynku pieniężnego (np. bony skarbowe, certyfikaty depozytowe, weksle komercyjne),
• instrumenty pochodne oparte na kredycie (np. credit default swaps – CDS),
• instrumenty walutowe (np. spot FX),
• prawa pochodne (np. warranty, prawa do akcji – PDA),
• tokeny i instrumenty cyfrowe reprezentujące wartość finansową.

Kontrakty terminowe (futures) to kontrakty finansowe, które zobowiązują dwie strony do kupna lub sprzedaży określonego aktywa bazowego w określonym terminie i po określonej cenie. Swap to umowa, na mocy której dwie strony zobowiązują się do wymiany płatności w określonych okresach. Jest wykorzystywana głównie do zabezpieczenia ryzyka walutowego lub stopy procentowej.

Transakcje forward to niestandaryzowane kontrakty zawierane bezpośrednio między stronami (OTC), które również przewidują przyszłą dostawę aktywa po z góry ustalonej cenie.

Opcje dają ich nabywcy prawo (ale nie obowiązek) do kupna lub sprzedaży określonego instrumentu bazowego w przyszłości, na wcześniej uzgodnionych warunkach. Opcje binarne to natomiast uproszczone instrumenty pochodne, w których inwestor obstawia, czy cena aktywa wzrośnie czy spadnie – wynik jest „wszystko albo nic”.

Inwestor może także posłużyć się kontraktem na różnicę kursową (CFD), aby spekulować na zmianach cen różnych aktywów bazowych, jak akcje, indeksy giełdowe, surowce czy waluty. Na rynku walutowym (Forex) inwestorzy kupują i sprzedają waluty, aby osiągnąć zyski na różnicach kursowych.

Tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania, jak fundusze inwestycyjne, to forma wspólnego inwestowania środków zgromadzonych od uczestników w różne papiery wartościowe oraz inne prawa majątkowe.

Instrumenty finansowe – podział według kryterium czasu

Instrumenty finansowe można klasyfikować także według pierwotnego okresu do wykupu:

• krótkoterminowe – do 1 roku,
• średnioterminowe – od 1 roku do 3 lat,
• długoterminowe – powyżej 3 lat.

Z tego punktu widzenia krótkoterminowe instrumenty dłużne określane są jako instrumenty rynku pieniężnego, natomiast długoterminowe instrumenty udziałowe jako instrumenty rynku kapitałowego.

Faktoring jako instrument finansowy

Faktoring, choć nie jest papierem wartościowym, to ze względu na skutki ekonomiczne, stanowi instrument finansowy. W wyniku zawarcia umowy faktoringu powstają po stronie jednej ze stron, tj. faktoranta, finansowe aktywa, a po stronie drugiej strony, tj. faktora, finansowe zobowiązania lub instrumenty kapitałowe (art. 3 ust. 1 pkt 23 ustawy).

Wybór instrumentów finansowych – co warto wiedzieć

Jakie instrumenty finansowe wybrać? Na to pytanie zawsze należy odpowiedzieć: to zależy. Od Twoich preferencji, celów inwestycyjnych oraz skłonności do ryzyka. Nie ma bowiem na rynku jednego, idealnego rozwiązania dla każdego.

Każdy z nich niesie ze sobą inne ryzyko (np. związane z wahaniami cen, ryzykiem niewypłacalności emitenta, zmianami stóp procentowych), dlatego przed podjęciem decyzji warto dokładnie zapoznać się z jego charakterystyką, zagrożeniami i możliwymi korzyściami. Na przykład: chociaż akcje mogą przynieść wyższe zyski, są też bardziej ryzykowne (ceny mogą się znacznie wahać). Obligacje są stabilniejsze, ale mogą oferować niższe dochody.

Jeśli nie jesteś pewien/pewna lub chcesz dostosować wybór do swoich predyspozycji inwestycyjnych, skonsultuj się z doradcą finansowym.